Historia Powiatu Opoczyńskiego

Początki starostwa opoczyńskiego  sięgają połowy XIV w., gdy na miejsce kasztelanii utworzono powiaty (starostwa). Pomiędzy  1346r. a  1368 r. utworzony został powiat opoczyński, który bez zasadniczych zmian przetrwał do końca istnienia Rzeczpospolitej. Po raz pierwszy  występuje „starosta nasz rzeczonego miasta Opoczna” w dokumencie  króla Kazimierza Wielkiego  z 12 III 1360 r. Pierwszym znanym źródłowo  starostą opoczyńskim był  Sobko z Wyszkowic (1368 r.)

Funkcje starostów opoczyńskich pełnili  min. Piotr Rpiszka (XIV w.),Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały, Mszczuj ze Skrzyńska, Jan Mszczujowic.  W 1460 r. rodzina Łabędzi ze Skrzyńska  utraciła starostwo opoczyńskie na rzecz rodu Odrowążów (do 1555 r.) Z rodziny Odrowążów urząd ten pełnił min. Eustachy ze Sprowy i Stanisław ze Sprowy. W XVI w. starostami byli min. Wincenty Przerębski, Mikołaj Przerębski, Stanisław Ligęza z Bobrku, w 1 poł. XVII w. Zbigniew Oleśnicki. W XVIII w. urząd należał do rodu Małachowskich min. Mikołaja i Jana (posła na sejm 4-letni z ziemi opoczyńskiej).

Powiat opoczyński  znajdował się w granicach  województwa sandomierskiego. W 2 połowie XVI w.  w powiecie opoczyńskim istniało  9 miast i 240 wsi  zamieszkałych przez ok.20 tys.  osób. W końcu XVIII w.  zajmował powierzchnię  ok.2 455km kw. zamieszkiwaną przez 37 tysięcy osób. W końcu XVIII w.  76,8 % ludności powiatu mieszkało w  dobrach szlacheckich,13 % w dobrach koscielnych,ok.9% w dobrach królewskich.

Starostwo stanowiło  własność królewską i stanowiło  uposażenie starostów opoczyńskich. Lustracja  królewszczyzn z 1629 r. opisywała, że do starostwa opoczyńskiego należało  - Opoczno, Ogonowice, Ostrów z folwarkiem, Dęborzeczka, Dęba z folwarkiem Wirzynka, Radzice z folwarkiem, Bukowiec, Kłonna  z folwarkiem. Mieszkańcy Opoczna  „czasów wojny powinni wyprawiać wóz wojenny, dobrze opatrzony żywnością i końmi, z woźnicą i hajdukami w barwie” (AGAD,dział XVIII 33 k227-265) W Opocznie, w owym czasie  pracowali: prasołowie, krawcy, kuśnierze, kramarze, kowale, ślusarze, rymarze, złotnicy, szewcy

Lustracja z 1789 r. stwierdziła, że do uposażenia folwarku starościńskiego należały wsie-Ogonowice, Sitowa, Ostrów, Dęba, Dęborzeczka, Bukowiec (od 11 do 24 gospodarzy we wsi.)

Traktaty podziałowe rozbiorców  wcieliły powiat opoczyński  do zaboru austriackiego, cyrkułu koneckiego. Od 1807 r. powiat opoczyński znalazł się w granicach  Księstwa Warszawskiego i należał do departamentu  radomskiego. Od 1815 r. należał do Królestwa Kongresowego i wchodził w skład departamentu radomskiego ( od 1937 r. guberni radomskiej).

W 1867 r. z powiatu opoczyńskiego  wydzielono część południowo- wschodnią (ok.1547 km. kw.) z której utworzono powiat konecki. Od tego momentu  powiat opoczyński składał się z 23 gmin.

Powiat opoczyński w 1867 r. zamieszkiwało 63.435 mieszkańców, w 1884 r.-już 87. 701osób.

W 1883 r. powiat opoczyński obejmował : jedno miasto-Opoczno, 8 osad miejskich (Białaczów, Drzewica, Gielniów, Odrzywół,Przysuchę, Skrzynno, Sulejów, Żarnów) i 23 gminy (Białaczów, Drzewica, Goździków, Janków, Klwów, Krzczonów, Kuniczki, Machory, Niewierszyn, Opoczno, Ossa, Owczary, Przysucha, Radonia, Rusinów, Skrzyńsko, Studzianna, Stużno, Sworzyce, Topolice, Unewel, Wielka –Wola, Zajączków.

W okresie I wojny światowej ,w latach 1915-1918 r. powiat opoczyński należał do gubernatorstwa piotrkowskiego i obejmował 24 gminy. Na terenie powiatu  władze skupiał Komendant Powiatu. Funkcję te pełnili kolejno-Tadeusz Wiktor, potem Stefan Malinowski.

W okresie międzywojennym powiat opoczyński wchodził w skład  województwa kieleckiego (2.VIII-1919-30.III 1939 r.) od 1 kwietnia 1939r.  w skład województwa łódzkiego. Obejmował  następujące gminy: Krzczonów, Stużno, Przysucha, Skrzyńsko, Goździków, Rusinów, Drzewica, Klwów, Ossa, Studzianna, Opoczno, Kuniczki, Unewel, Zajaczków, Radonia, Owczary, Niewierszyn, Wielka-Wola, Janków, Topolice, Machory, Sworzyce, Białaczów.

Powiat opoczyński liczył więc 23 gminy i 1 miasto. Najliczniejszymi gminami była gm. Opoczno i gm. Machory a najmniej liczne  to gm. Owczary i gm. Studzianna.

W latach 1919 -1939 funkcję starosty  powiatu opoczyńskiego pełnili:

1919-1922-Tadeusz Giedroyć

1922-1927-Zygmunt Kotłubaj

1927-1029 Konstanty Kossobudzki

1929=1934-Adam Krauze

1934-1935-Brzostyński

1935-1938-Bielawka

1938-1939-Jan Kurzeja

W początkach okupacji hitlerowskiej powiat opoczyński został zlikwidowany i włączony został do  powiatu Tomaszów Maz., dystrykt radomski.

Po 17 stycznia 1945 r. powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego i powiat opoczyński  w przedwojennych granicach został włączony do  województwa łódzkiego. Od 1 lipca 1950 r. do 31 maja 1975 r.  należał do województwa  kieleckiego.

W skład powiatu  wchodziło miasto Opoczno,22 gminy (Białaczów, Drzewica, Goździków, Janków, Klwów, Krzczonów, Kuniczki, Machory, Niewierszyn, Opoczno, Ossa, Owczary, Przysucha, Radonia, Rusinów, Skrzyńsko, Studzianna, Stużno, Topolice, Unewel, Wielka Wola i Zajączków) i 352 gromady. W 1946 r.  powierzchnia powiatu opoczyńskiego  wynosiła 1773 km.kw.

W latach 1945-1954 powiat opoczyński liczył  22 gminy.

Organami wykonawczymi w powiecie opoczyńskim  był wydział powiatowy  oraz zarządy na szczeblu  wszystkich  gmin i miasta - pod przewodnictwem wójtów i burmistrza.

Pierwszym przewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej w Opocznie został po wyzwoleniu  Józef Klimczak  a starostą powiatowym Tadeusz Zieliński. Pełnił te funkcję  do 1948 r. Od 1948 r. do 31 marca 1950 r.  starostą był Chlebny a wicestarostą Bolesław Wojewódzki. Następnie urząd starosty uległ likwidacji.

W 1950 r.  zlikwidowano dotychczasowe stanowiska – wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów. Na skutek reformy podziału administracyjnego  zniesione zostały gminy i utworzono 70 gromadzkich rad narodowych. Kompetencje zlikwidowanych stanowisk przypadły  prezydiom: gminy ( Prezydium gminnej Rady Narodowej) powiatu (Prezydium Powiatowej Gminy Narodowej) i województwa (Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej)

1 stycznia 1956 r.  utworzony został  powiat przysuski do którego przeszło 15 gromad z powiatu opoczyńskiego.

W latach 1959-1967  zniesione zostały  najsłabsze gospodarczo gromady. Po tych przekształceniach powiat opoczyński liczył  29 gromad i miasto Opoczno.

1 stycznia 1973 r. nastąpiły dalsze zmiany  w systemie podziału  administracyjnego państwa .Na miejsce dotychczasowych gromad  utworzono w powiecie opoczyńskim 11 gmin i miasto Opoczno. 9 grudnia 1973 r.  przeprowadzona została  następna reorganizacja  terenowych organów władzy i administracji państwowej  polegająca na zniesieniu  Prezydium Powiatowej Rady Narodowej  jako organu administracji  państwowej  i utworzeniu  stanowiska naczelnika powiatu  jako organu  wykonawczo-zarządzającego  Rady Narodowej. Pierwszym naczelnikiem  powiatu opoczyńskiego  został Tadeusz Mamrot, zastępcami Alfons Białopiotrowicz i Franciszek Jaciubek .

1 lipca 1975 r. wprowadzony został  dwustopniowy podział administracyjny  tj. na jednostki stopnia podstawowego (gminy, miasta, miasta i gminy) oraz stopnia wojewódzkiego. Teren byłego powiatu  opoczyńskiego został włączony do nowo utworzonego  województwa piotrkowskiego ,z wyjątkiem gmin Drzewica  i Odrzywół, które włączono do woj. radomskiego.

1 stycznia 1976 r. miasto Opoczno i gmina Opoczno  zostały połączone w jeden organ administracji  państwowej  pod nazwa Miasto i Gmina Opoczno.

Ludność powiatu opoczyńskiego

1867 r.- 63 435

1909 r.- 133 072

1911 r.- 138 500

1921 r.- 122798

1931 r.- 130 500

1937 r.- 136 099

1939 r.-136 300

Ok.78 % zajmowało sie rolnictwem, ok.13 % pracowało w przemyśle, ok. 3% w handlu,ok.1,6 % w komunikacji.

W 1931 r. powiat opoczyński obejmował powierzchnię 1776 km.kw.

Ludność powiatu opoczyńskiego  o 1945 r.

1946 r.-  128 300 (ok.94% ludności mieszkało w gminach wiejskich , niecałe 6% w mieście)

1950 r.- 115 996

1960 r.- 100 400

1965 r.- 99,300

1973 r.- 94 800

W 1950 r. w przemyśle pracowało 6,3 % ludności ,w rolnictwie  ok.87% w budownictwie  ok.1 %,1.3 % w obrocie towarowym, niecały 1 % w nauce i oświacie.

W 1960 r. struktura zawodowa przedstawiała się następująco –ok. 68% rolnictwo,ok. 31% ludność nierolnicza. W 1970 r. odpowiednio – ok.54 % i ok. 45 %.

1 stycznia1999r. weszła w życie  reforma administracyjna i wprowadziła 3-stopniową strukturę podziału terytorialnego. Oprócz województw  i istniejących od 1990 roku gminprzywrócono także zlikwidowane w 1975 powiaty. Powstał wówczas również powiat opoczyński.

Tekst: Lidia Świątek

Tweet

Poleć ten artykuł znajomemu

Cześć, polecam Ci tą stronę: www.naszeopoczno.pl/o-opocznie/historia-powiatu-opoczynskiego